ULUSLARARASI TİCARET VE EKONOMİ TOPLULUKLARI

ULUSLARARASI TİCARETE GİRİŞ 

İhracat, ithalat, genel adıyla uluslararası ticaret hakkında konuşacaksak, evvela genel hatları ile, uluslararası ticaretin zaman içinde nasıl şekillendiğini, geçirdiği evreleri incelemeli,  global ticaretin tarihi ve süreç içerisinde adım adım oluşup, tarih boyunca şekillenen uluslararası ekonomik prensipleri iyi analiz etmeliyiz.

Ülkeler, ticareti yönetme ve yönlendirmek adına birbirlerinden farklı ekonomi politikaları uygularlar ancak uluslararası bir ticaret ortamının oluşması için ortak paydalarda buluşulması şarttır. Ülkeler bazen sadece ihtiyaç duyulan ürünlerin zaruriyet veya ikili ilişkilerdeki zorlayıcı faktörler sebebiyle farklı bir ülkeyle ticarete başlayabilir veya mevcut ticareti geliştirecek adımlar atabilirler.

Bazen ülkeler, ödeme dengeleri, iç ve/veya dış borçlarına istinaden dış ticaretin önünü açan veya tam tersi zorlaştıran adımlar atabilirler. 21.y.y.’da serbest ticaretin önünü açan, ülkeler arasında keyfi uygulamaların, ticari bariyerlerin azaldığı, düzenlemelere, uluslararası ticareti düzenleyen kurallara, DTÖ vesilesi ile ulaşılmıştır.

Dünya Ticaret Örgütü nün kısaltması olan DTÖ, uluslar arasındaki ticareti düzenleyen, aksaklıkları gidermek ve ticaret hacmini arttırmak üzere ülkeler arasında ortak kabul görecek kurallar oluşturan Uluslararası bir örgüttür. DTÖ temel işlevi ve görevi, uluslararası ticaretin sorunsuzca işlemesini sağlamak ve serbest ticaretin önünü açmaktır.

GATT ve DTÖ

DTÖ, İkinci Dünya Savaşının hemen ardından ortaya çıkan GATT sözleşmesinin halefi niteliğindedir.

1947 yılında 23 ülkenin imzası ile Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması imzalandı, kısaca GATT olarak adlandırılan bu mutabakatın temel amacı üye ülkeler arasında gümrük tarifelerinin indirilmesi ve gümrük kontrollerinin basitleştirilmesi ile uluslararası ticareti hızlandırmaktı, anlaşma 1948’de devreye girdi.

GATT, 1995’te yerini Dünya Ticaret Örgütü, DTÖ’ye bıraktı. Kuruluşundan bu yana, 70 yıllık süreç sonunda DTÖ 164 üye ülkeden oluşan küresel bir organizasyona dönüştü.  

Global ticaretin tarihine not düşülecek bir durum olarak Serbest ticaretin önünü açan ve yaklaşık 70 yıldır, kimi zaman üye ülkeleri zorlayarak dahi ticaret bariyerlerinin azaltılması için çaba harcayan ABD, 2014 yılından beri, diğer üyeleri ilave gümrük vergileri ile zorlayan, DTÖ’ye yapılan şikayetleri, DTÖ’den çekilme tehditleri ile üsteleyen bir

DTÖ temel olarak uluslararsı bir müzakere platformudur.  DTÖ Ticaret Anlaşmalarının yönetilmesi, nlaşmazlıkların müzakere edilmesi, üye ülkelerin ulusal ve uluslararası ticaret politikalarının değerlendirilmesi için çalışmalar yürütmektedir. DTÖ aynı zamanda, ticarete dair pek çok konuda üye ülkelere teknik yardım hizmeti sunmaktadır.

GATT ve DTÖ öncesi, uluslararası ticari anlaşmalar, ikili müzakereler veya birkaç ülkeden, belli bölgeleri kapsayan çok taraflı anlaşmalar veya ittifakler şeklinde ilerler ve çoğu zaman, en basit siyasi veya ekonomik çatışma sonucu son bulurdu. DTÖ yüzlerce ülkenin genel kabul gösterebileceği ve ortak mutabakata ulaşabileceği düzenlemeler ile ticareti belli kurallar altında dünya geneline ulaştırmayı hedefler.

AVRUPA BİRLİĞİ

Avrupa Birliği kısaca AB, 1991'de Masstricht Antlaşması ile kurulan ve üye ülkeler arasında tek bir para biriminin oluşturulması, gümrük duvarlarının yıkılması gibi cesur adımlar ile oluşturulmuş önemli kararlar içeren ekonomik ve parasal birliği ifade eder. Avrupa Serbest Ticaret Birliği kısaca EFTA, 1960 yılında, Avrupa ülkeleri arasında, uluslararası ticareti zorlaştıran gümrük engellerini ortadan kaldırmak amacıyla kuruldu. Temel amaç Avrupa ülkelerini, sınırlardan ve vergilerden muaf bir serbest pazara dönüştürmekti.

Uluslararası Ekonomik İşbirliği Toplulukları

Avrupa Birliğinin benzeri farklı oluşumlar dünyanın diğer bölgelerinde gerçekleşti ancak hem katılımcı ülke sayısı hem de ülke piyasalarının bütünselleşmesi açısından, AB kadar organize ve iyi düzenlenmiş bir başka topluluktan söz etmek zor.

NAFTA - USMCA

Kanada, Meksika ve ABD tarafından 1992 yılında imzalanan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) 1994 yılında yürürlüğe girdi. ABD başkanlığına seçilen Trump dönemine kadar süren bu serbest ticaret anlaşması. 2018 yılında, beraberinde bir takım düzenlemeler, kısıtlamalar içerecek şekilde isim değiştirdi. USMCA adı ile yoluna devam eden topluluk, kısaca Kanada ve Meksika’nın, ABD lehine bir takım tavizleri kabul etmesi sayesinde isim değiştirerek de olsa hayatta kaldı.

ASEAN

Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) : Güneydoğu Asya Uluslar Birliği adı altında 1967’de kurulan topluluk zaman içerisinde bölge ülkelerinin katılımı ile genişledi. Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler ve Singapur beşlisinin imzaları ile kurulan ASEAN, 1984 yılında Brunei, 1995 yılında Vietnam 1995, 1997 yılında Laos, 1997 yılında Myanmar ve Kamboçya’nın katılımı ile genişledi. Türkiye, ABD, Rusya, Japonya gibi dialog ortakları adı altında pek çok ülke ile çeşitli çapta ticari anlaşmaya imza atan ASEAN 1,5 milyar ticaret hacmine sahip.

Serbest ticaret, çoğu zaman, ekonomik açıdan gelişmemiş ülkeler açısından önemli dezavantajlar barındırır, DTÖ gibi uluslararası ticareti düzenleyen örgütler ve AB gibi ticari topluluklar, bu ülkelere pozitif ayrımcılık yaparak, bu ülkelerin zayıf sektörlerini destekleyerek mali ve teknolojik yardımlar, üretim miktarı ve  istihdamı destekleyecek işbirlikleri ile fayda sunabilirler.

Bu gibi dengeleyici tedbirler, yardımlar ve işbirliğini her iki taraf adına dengeleyen kurallar taşımayan işbirliği modelleri bu ülkeler adına fayda getirmeyecek, tam tersi dışa bağımlı bir ekonominin oluşmasına sebep olacaktır.

Gelişmiş ülkeler arasında uluslararası ticaret her zaman faydalı olmuştur. Yine karşılıklı fayda ve destek unusrları barındıran işbirlikleri de gelişmekte olan ülkelerin dahil olduğu topluluklarda faydalı olmuştur. Öreğin AB üye ülkelerinin çoğu, Avrupa Birliğinin sınırları ve gümrük vergilerini kaldıran düzenlemeleri sayesinde günden güne ticari gelirlerini arttırmıştır. 

Ancak gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında gerçekleşen karşılıklı ticaret pek çok kez, tartışmaların yaşandığı, karşılıklı suçlamaların oluştuğu müzakerelere sebep olmuştur. NAFTA örneğine bakıldığında, Daha gelişmiş olan ABD, düşük işçilik ücretleri sebebiyle, özellikle sanayi firmalarının üretimlerini Meksika’ya kaydırmasından rahatsız olmuş.

Yine kendisine göre daha düşük maliyetlerle daha verimli üretim yapıp, bu ürünleri ABD piyasasındaki yerel üreticilerden daha uygun şartlarda satmaya başlayan Kanada’yı durdurmak için NAFTA’nın ruhuna ve yazılı anlaşmaya tezat ek gümrük vergileri koymaya başlayarak bu ülkeleri, yeni bir anlaşma yapmaya, NAFTA’yı bitirmeye zorlamıştır.

Diğer yandan İşçilik ve kaynakların daha ucuz olduğu ülkeler, işgücünün ve yerel kaynakalrının, özellikle Çok Uluslu Şirketler tarafından sömürülmesi sebebiyle sıkıntılarını dile getirmektedirler. DTÖ çatısı altında ülkeler, halk sağlığı, işçi güvenliği, çevresel etkiler gibi, uluslararası ticaretten kaynaklanan pek çok sorunu müzakere etmek.

Sadece birkaç ülkenin veya sadece ekonominin yararına değil. Çevresel, sosyal, siyasal sonuçlarda göz önüne alınarak çözüm üretmeye yönelik politikalar geliştirilmeye çalışılmaktadır.